Przejdź do głównej treści Przejdź do wyszukiwarki

Stowarzyszenie Miłośników Historii Szczekocin i Okolic Stowarzyszenie Miłośników Historii Szczekocin i Okolic

Powstańcza mogiła

Utworzono dnia 11.04.2017
Czcionka:

Andrzej Orliński

Powstańcza mogiła

            Kto naprawdę spoczywa w powstańczej mogile na szczekocińskim Starym Cmentarzu? To pytanie zadaje sobie wielu uczestników corocznych spotkań organizowanych przez Towarzystwo Kulturalne im. Tadeusza Kościuszki dla upamiętnienia kolejnych rocznic wybuchu Powstania Styczniowego. 

            Kiedyś mogiła powstańców – poległych w potyczkach w okolicach Szczekocin i zmarłych w naszym miasteczku wskutek odniesionych ran – od wielu już lat jest miejscem upamiętniającym udział Szczekocinian w tym jakże tragicznym w historii Polski wydarzeniu.

            W spisie miejsc pamięci Powstania Styczniowego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w poz. 71 zapisano: Grób zbiorowy wojenny Jana Nowackiego, Marcina Mrożka, Piotra Osetka, Feliksa Staszewskiego, Aleksandra Jarmundowicza i Paulina Pasierbińskiego uczestników Powstania Styczniowego z 1863 roku. Inskrypcja na płycie pomnika brzmi: Uczestnicy Powstania Styczniowego 1863 Jan Nowacki Marcin Mrożek Piotr Osetek Feliks Staszewski Aleksander Jarmundowicz Paulin Pasierbiński.

            Ani zapis na pomniku, ani sposób opisu zastosowany przez tworzących listę miejsc pamięci, niezbyt wiernie opisuje stan rzeczywisty. Jak to często bywa dobre intencje ludzi chcących zachować pamięć o powstańcach doprowadziły do sytuacji, w której zapomniano o tych, których ciała faktycznie złożono na Starym Cmentarzu w roku 1863.

            Wszyscy wymienieni na pamiątkowej płycie pomnika Szczekocinianie to oczywiście powstańcy, weterani walk, bohaterowie, którym winni jesteśmy wdzięczność za ich poświęcenie. Dla nich jednak, po zakończeniu Powstania życie toczyło się dalej. Założyli rodziny, uprawiali swoje zawody, niektórzy dożyli wieku sędziwego i byli świadkami jak w 1918 roku powstawała wolna Polska.

            Dziś słów kilka o bohaterach, których młode życie zakończyła zaborcza kula lub kozacka szabla, a ciała złożono w bezimiennej przez całe dziesięciolecia mogile.

            Jeszcze przed odzyskaniem niepodległości, w styczniu 1917 roku świętowano w Szczekocinach rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego. „Ziemia Kielecka” – tygodnik polityczno-społeczny wychodzący w tamtym czasie w wydaniu z lutego donosił ze Szczekocin: Dnia 28 stycznia odbył się obchód powstania styczniowego. Uroczystości trwały od samego rana. Najpierw nabożeństwo ze sztandarami i asystą wojskową, później: O 1-szej po południu z przed kościoła wyruszył pochód, na cmentarz do krzyża pamiątkowego, postawionego na mogile 6 powstańców z roku 63. Gazeta nie wspomina żadnych nazwisk, prawdopodobnie nigdy ich tam nie było. Od pochówków minęły pięćdziesiąt cztery lata. Czy dziś, kiedy minęło kolejnych sto lat, jesteśmy w stanie odszukać nazwiska tych do dzisiaj bezimiennych bohaterów?

            Ponieważ od jakiegoś czasu zajmuję się badaniem ksiąg metrykalnych Szczekocin, uznałem, że tak. Po przebadaniu wszystkich pochówków, jakie odbyły się w naszej parafii od stycznia 1863 do marca 1864 roku wybrałem sześć aktów zgonu, które prawdopodobnie dotyczą powstańców, zabitych lub zmarłych na skutek odniesionych ran. Ich nazwiska, poza jednym nie były dotychczas wymieniane, ani w opracowaniach historycznych, ani w powstańczych wspomnieniach. Są to:

  • Bazański Piotr lat. 23. Zgon zgłaszali 23 marca 1863 r. Marcin Wójcik i Błażej Nowak obaj włościanie ze Szczekocińskiego Nawsia
  • Dutkowski Antoni syn nieznanych rodziców l. 22. Zgon zgłaszali 7 kwietnia 1863 r. Marcin Wójcik i Walenty Pisarski obaj włościanie rolnicy w Nawsiu zamieszkali
  • Horst Romuald kawaler l. 24. Jego zgon 26 sierpnia 1863 r. zgłosili dwaj mieszczanie, szewcy ze Szczekocin: Michał Plebanek i Piotr Jałmuzniak
  • Nowicki Walery l. 21. Umarł na Zarzeczu 21 października 1863 r. Zgon zgłaszali dwaj włościanie rolnicy z Zarzecza: Ignacy Odczyk i Wincenty Wieczorek.
  • Siemiątkowski Szymon l. 22. Zgon w dniu 23 listopada 1863 r. zgłaszali ponownie Michał Plebanek i Piotr Jałmużniak
  • Michał z nazwiska niewiadomy l. 22. Umarł w Szczekocinach 7 listopada, a jego zgon zgłosił, Michał Plebanek

         Wszystkie akty spisał ówczesny szczekociński proboszcz ksiądz Tomasz Włodek, ten sam, którego mogiła przetrwała do dzisiaj na Starym Cmentarzu i znajduje się nieopodal tej powstańczej.

         Spośród tej szóstki tylko Walery Nowicki doczekał się wzmianki w opracowaniach historycznych. W wydanej w roku 1868 roku w Krakowie, pracy Zygmunta Kolumny „Pamiątka dla rodzin polskich” znajdujemy taką oto notatkę: wieku lat 22-24 syn urzędnika powiatu Kieleckiego, służył w oddziale Zaborowskiego, Grekowicza a w końcu w oddziale Chmielińskiego jako kapitan strzelców; poległ w bitwie pod Szczekocinami. Aby potwierdzić związek z powstaniem pozostałych konieczna jest kwerenda niezwykle licznych opracowań historycznych, pamiętników i notatek prasowych. Mam nadzieję, że tak się stanie.

         W powstańczej mogile, pod krzyżem drewnianym ustawionym tam w 1917 roku pochowano jeszcze dwie osoby. Kilka dni po opisanych wcześniej uroczystościach rocznicowych, zmarł w wieku 76 lat Jan Nowacki – szczekocinianin uczestnik Powstania Styczniowego. W cytowanym już artykule z „Ziemii Kieleckiej” napisano: Nie przypuszczaliśmy, że zaledwie kilka dni upłynie i znów staniemy pod tym samym krzyżem tylko dziś zasmuceni – składaliśmy do ziemi ciało weterana powstańca ś.p. Jana Nowackiego.

         W 1938 roku z wielkimi honorami pod tym samym krzyżem złożono ciało Piotra Osetka. Zmarł w wieku 94 lat, był jednym z najdłużej żyjących w Polsce weteranów powstańczych i życzył sobie spocząć obok współtowarzyszy broni.

         Pomimo niezwykle bogatej literatury historycznej dotyczącej Powstania Styczniowego, ciągle brak wyczerpujących i pewnych informacji dotyczących wszystkich jego uczestników. Dlatego zdecydowałem się na opublikowanie nazwisk osób, co do których mamy uzasadnione podstawy, aby za takich uważać. Ponieśli śmierć i warto byłoby dotychczasową pamięć o bezimiennych bohaterach z powstańczej mogiły zamienić na pamięć o osobach z imieniem i nazwiskiem. Mam nadzieję, że dalsze badania potwierdzą moje przypuszczenia.

 

Imieniny

Zegar

Pogoda

Zaprzyjaźnione Instytucje

Archiwa Społeczne